انواع نخ بخیه
با توجه به افزایش روزافزون استفاده از انواع نخ بخیه در جراحی‌های مختلف و اهمیت ویژگی‌هایی مانند توانایی بازسازی بافت، حفظ استحکام طولانی مدت و حداقل تحریک بافت، انواع مختلفی از این بیومتریال‌ها، توسعه یافته‌اند. این نخ‌ها با ساختارهایی طراحی شده‌اند که می‌توانند به تدریج در بدن جذب شوند و یا برای مدت طولانی در بدن باقی بمانند، ضمن آن‌که کشش مطلوب برای نگه داشتن بافت‌ها را فراهم می‌کنند. ساختار رشته‌ای آن‌ها، چه تک‌فیلامنت (تک رشته‌ای) نرم و با حداقل تروما، چه چندفیلامنت (چند رشته‌ای) انعطاف‌پذیر با قابلیت گره‌زنی بالا، به‌گونه‌ای طراحی شده که بهینه‌ترین عملکرد را در محل جراحی داشته باشند.
در مجموع، این ترکیب از دوام مکانیکی، کنترل خونریزی، جذب یا ماندگاری مناسب و قابلیت‌های درمانی جانبی سبب شده نخ‌های بخیه نسل جدید به ابزارهایی بسیار کاربردی و اثرگذار در بهبود زخم و موفقیت در عمل‌های جراحی تبدیل شوند.
بایومتریال‌ها (زیست موادها) در پزشکی
بیومتریال(biomaterials) به موادی مهندسی شده گفته می‌شود که برای تعامل با سامانه‌های زیستی به منظور کاربردهای تشخیصی یا درمانی طراحی شده‌اند. این مواد می‌توانند طبیعی (مثل سلولز، کلاژن) یا مصنوعی (از جمله فلزات، پلیمرها، سرامیک‌ها و کامپوزیت‌ها) باشند. استفاده از چنین موادی به‌صورت غیررسمی سابقه‌ای چند هزار ساله دارد.
برای نمونه، مصریان باستان در حدود ۱۵۰۰ پیش از میلاد از موادی برای پانسمان زخم‌ها بهره می‌بردند. از میانه قرن بیستم، بیومتریال به‌صورت علمی و مستقل جایگاه یافت و دانش میان‌رشته‌ای شامل پزشکی، زیست‌شناسی، شیمی و مهندسی شکل گرفت. اولین سمینار بین‌المللی در سال ۱۹۶۹ در دانشگاه کلیمسون برگزار شد و در سال ۱۹۷۴ به تاسیس رسمی انجمن بیومتریال‌ها منجر شد. با گسترش بیماری‌ها، تصادفات، قطع عضو و پیامدهای آن، استفاده از این مواد به طور مستمر افزایش یافته است.
بیومتریال‌ها نقش گسترده‌ای در حوزه پزشکی، از ایمپلنت بافت‌های سخت مانند مفصل و استخوان تا کاربردهای پیشرفته در دارورسانی یا مهندسی بافت بازی می‌کنند. یکی از متمایزترین و پرکاربردترین نمونه‌ها در این میان، نخ‌های بخیه در انواع خاص برای کاربردهای گوناگون هستند. نخ‌های بخیه، علاوه بر استحکام مکانیکی و جلوگیری از خونریزی، می‌توانند به‌عنوان وسیله‌ای برای دارورسانی موضعی مورد استفاده قرار گیرند. در تحقیقات نوین، این سیستم‌ها با پوشش‌های نانو یا فناوری‌هایی جدید، مقدار کنترل شده‌ای از آنتی‌بیوتیک یا عوامل ضدالتهاب را در بافت آزاد می‌کنند.
منشا تهیه انواع نخ بخیه
مواد طبیعی
بیومتریال‌های طبیعی به موادی گفته می‌شوند که از منابع زیستی مانند گیاهان و حیوانات استخراج شده و در زمینه‌های پزشکی، داروسازی، مهندسی بافت و دارورسانی کاربرد دارند. این مواد به دلیل ویژگی‌هایی مثل زیست‌سازگاری، زیست‌تخریب‌پذیری و شباهت ساختاری به بافت‌های انسانی، در ترمیم بافت‌ها و بازسازی سلولی تاثیرگذار هستند.
دسته‌ای از انواع نخ بخیه طبیعی، که به‌طور عمده از منابع زیستی مانند پروتیین موجود در بافت‌های حیوانی تهیه می‌شوند، در دسته‌بندی نخ‌های جراحی قرار دارند و در بافت‌هایی که نیاز به ترمیم سریع دارند، کاربرد دارند. یکی از نمونه‌های رایج این نوع نخ‌ها، نخ بخیه کت‌گات(Catgut) است که از کلاژن روده گاو یا گوسفند استخراج می‌شود. این نخ‌ها به‌دلیل ویژگی‌های زیستی خود، در بدن جذب می‌شوند و نیازی به برداشتن دستی ندارند. با این حال، استفاده از نخ بخیه کت‌گات در برخی کشورها مانند ایران به دلیل نگرانی از انتقال عفونت‌ها و بیماری‌های قابل انتقال از دام به انسان، نظیر بیماری‌های سیستم عصبی انتقالی (TSE) (بیماری جنون گاوی) محدود شده است و بیشتر در جراحی‌های دام‌پزشکی کاربرد دارند.
نخ بخیه سیلک یکی دیگر از انواع نخ بخیه بخیه طبیعی رایج است، که از فیبرویین(پلیمری طبیعی) کرم ابریشم تهیه می‌شود و در گروه نخ‌های غیرقابل جذب طبیعی قرار دارد و به صورت چندرشته‌ای تولید می‌شود. این نخ‌ها به رنگ مشکی، سفید یا آبی عرضه می‌شوند و معمولا با پوشش مومی یا سیلیکونی برای کاهش اصطکاک و افزایش کشش‌پذیری پوشانده می‌شوند. از ویژگی‌های بارز نخ سیلک می‌توان به استحکام کششی بالا، گره‌زنی آسان و انعطاف‌پذیری مناسب اشاره کرد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که در جراحی‌های دقیق و حساس مانند جراحی‌های چشمی، عروق و بافت‌های نرم کاربرد فراوانی داشته باشد.
مواد مصنوعی
بایومتریال‌های مصنوعی، موادی هستند که به طور عمدی و با هدف استفاده در زمینه‌های پزشکی و زیستی طراحی و تولید می‌شوند. این مواد به ویژه در مهندسی بافت، دارورسانی کنترل شده، ایمپلنت‌ها و پروتزها کاربرد دارند. این بایومتریال‌ها به دلیل خواص مکانیکی و شیمیایی قابل تنظیم، امکان طراحی ساختارهایی با ویژگی‌های مطلوب برای کاربردهای خاص را فراهم می‌کنند.
نخ‌های بخیه مصنوعی از پلیمرهای سنتزی مانند پلی‌پروپیلن (PolyPropylene/ prolene) و پلی‌آمید (نایلون: Nylon) ساخته می‌شوند و به‌دلیل ویژگی‌های قابل تنظیم خود، در زمینه‌های پزشکی و جراحی کاربرد گسترده‌ای دارند. این نخ‌ها می‌توانند به صورت تک‌رشته‌ای (مونوفیلامنت) یا چندرشته‌ای (مولتی فیلامنت) طراحی شوند.
ویژگی‌هایی مانند قدرت کششی، انعطاف‌پذیری، زمان تخریب و واکنش بافتی آن‌ها قابل تنظیم است. برای مثال، نخ‌های پلی‌پروپیلن به‌دلیل استحکام بالا و عدم جذب توسط بدن، در جراحی‌های حساس مانند جراحی‌های قلبی-عروقی و چشم‌پزشکی کاربرد دارند. در مقابل، نخ‌های نایلون به‌دلیل خاصیت کشسانی و مقاومت در برابر کشش، در جراحی‌های پوستی و بافت‌های نرم استفاده می‌شوند. این ویژگی‌ها باعث شده است که نخ‌های بخیه مصنوعی به‌عنوان ابزاری حیاتی در جراحی‌های مدرن شناخته شوند.
در برخی جراحی‌های خاص، استفاده از نخ‌های بخیه فولاد ضدزنگ به‌عنوان گزینه‌ای منحصر به‌فرد رایج است. این نخ‌ها با ویژگی‌هایی چون مقاومت کششی بسیار بالا، بیولوژیکی خنثی، پایداری مادام‌العمر و مقاومت در برابر خوردگی، در جراحی‌های ارتوپدی و قلبی-عروقی کاربرد دارند. با این حال، به‌دلیل قابلیت پایین کارپذیری، نیاز به ابزار ویژه برای گره‌زنی و هزینه‌های مرتبط بالاتر، اغلب در کاربردهای بسیار خاص و بلندمدت به‌کار می‌روند.
ماندگاری انواع نخ بخیه: جذبی و غیرجذبی
بیومتریال‌های تخریب‌پذیر (Biodegradable Biomaterials) موادی هستند که در بدن یا محیط زیست به صورت کنترل‌شده تجزیه می‌شوند و سپس جذب یا دفع می‌گردند. این ویژگی، همراه با سازگاری بیولوژیکی بالا، آن‌ها را برای کاربردهای پزشکی بسیار ارزشمند می‌سازد. پایه اصلی این فناوری بیوپلیمرها هستند، که خواص مکانیکی و سرعت تخریب آن‌ها را می‌توان با توجه به نیاز بالینی تنظیم کرد. البته در تحقیقات نوین و جدید، فلزات تخریب پذیر نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند.
نخ‌های بخیه جذبی، نوعی نخ جراحی هستند که برای بستن زخم‌های عمیق استفاده می‌شوند و پس از طی فرآیند التیام، نیاز به کشیدن دستی ندارند. این نخ‌ها یا از منابع طبیعی مانند کلاژن استخراج شده از روده گاو یا گوسفند (نظیر کت‌گات) تامین می‌شوند و توسط آنزیم‌های بدن از طریق پروتئولیز تجزیه و جذب می‌گردند، یا از پلیمرهای مصنوعی ساخته می‌شوند و از طریق هیدرولیز(یعنی نفوذ آب به زنجیره‌های پلیمری و شکستن آن‌ها) به تدریج تجزیه می‌شوند.
این ویژگی موجب می‌شود که این نخ‌ها علاوه بر فراهم آوردن مقاومت کافی در مراحل اولیه ترمیم بافت و حفظ کارایی حفاظتی، پس از زمان مناسب به طور خودبه‌خود جذب شوند و نیاز به مراجعه دوباره برای کشیدن نخ را از بین ببرند.
انواع نخ بخیه جذبی (قابل‌جذب) مزایای قابل توجهی دارند که آن‌ها را به انتخابی ایده‌آل در بسیاری از جراحی‌ها تبدیل می‌کند. نخست، مهم‌ترین ویژگی این نخ‌ها حذف نیاز به مراجعه مجدد و فرآیند کشیدن آن‌هاست. با در نظر گرفتن این مساله، بار روانی، درد و اضطراب بیمار کاهش یافته و روند درمان ساده‌تر و مطمئن‌تر می‌شود. همچنین، با توجه به جذب خودکار نخ در بدن، خطر عفونت زخم کاهش می‌یابد و امکان ایجاد مرکز رشد میکروب در محل بخیه به حداقل می‌رسد.
بایومتریال‌های تخریب‌ناپذیر، موادی هستند که در محیط یا درون بدن، مقاومت بالایی در برابر تجزیه داشته و به‌صورت پایدار باقی می‌مانند، که این ویژگی آن‌ها را برای کاربردهایی که نیاز به دوام و استحکام بلندمدت دارد، بسیار مناسب می‌سازد. این دسته شامل پلیمرهایی مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پلی‌تترافلوئورواتیلن، پلی‌اورتان و پلی‌اترا اترکتون است. این مواد به دلیل مقاومت شیمیایی و گرمایی بالا، پایداری مکانیکی قابل توجه و امکان استریل سازی آسان، در زمینه‌هایی همچون ایمپلنت‌های ارتوپدی، عروقی و قلبی، و تجهیزات پزشکی طولانی مدت کاربرد فراوان دارند.
نخ‌های بخیه غیرقابل جذب از موادی تهیه می‌شوند که در بدن تجزیه نمی‌شوند و پس از بهبودی زخم باید برداشته شده و یا در صورت نیاز تا پایان عمر در بدن باقی بمانند. این نخ‌ها شامل پلیمرهای مصنوعی مانند نایلون (پلی‌آمید)، پلی‌پروپیلن، پلی‌استر و همچنین فلزاتی مانند فولاد ضدزنگ و الیاف طبیعی مانند سیلک هستند. نخ‌های پلی‌پروپیلن و پلی‌استر به دلیل استحکام بالا، واکنش بافتی حداقلی و حفظ مقاومت طولانی مدت، در جراحی‌های پوستی، عروق و قلب و ارتوپدی کاربرد دارند .
نخ نایلون با مقاومت کششی مناسب و انعطاف‌پذیری بالا در بستن زخم‌های پوستی و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. همچنین نخ سیلک، که از الیاف طبیعی کرم ابریشم است، به خاطر قابلیت گره‌زنی آسان و حساسیت کم محیطی، خصوصا در جراحی‌های ظریف نظیر یاخته دهان و چشم به‌کار می‌رود.
انواع نخ بخیه غیرقابل جذب به‌دلیل حفظ استحکام بالا در طول زمان، واکنش بافتی کم، و تنوع در مواد سازنده، برای کاربردهایی که نیاز به پشتیبانی مکانیکی طولانی مدت دارند، مانند جراحی‌های ارتوپدی و قلبی-عروقی ، مناسب هستند. این ویژگی موجب کاهش احتمال بروز عفونت یا التهاب در محل بخیه می‌شود. علاوه بر این، تنوع در مواد سازنده این نخ‌ها، امکان انتخاب مناسب‌ترین گزینه برای هر نوع جراحی را فراهم می‌کند.
تعداد رشته نخ‌های بخیه
در دسته‌بندی نخ‌های بخیه از نظر ساختار و تعداد رشته‌ها، این نخ‌ها به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند: تک‌رشته‌ای، چندرشته‌ای و شبه‌رشته‌ای. این تقسیم‌بندی بر اساس ویژگی‌های فیزیکی نخ‌ها نظیر اصطکاک با بافت، امنیت گره، قابلیت عبور از بافت و احتمال عفونت انجام می‌شود و به انتخاب مناسب‌ترین نخ بر اساس محل و نوع زخم و خطر عفونت کمک شایانی می‌کند.
تک رشته‌ای
نخ‌های تک‌رشته‌ای از یک رشته واحد ساخته شده‌اند که باعث کاهش اصطکاک هنگام عبور از بافت می‌شود. این ویژگی موجب وارد آمدن آسیب کمتر به بافت و کاهش واکنش‌های التهابی می‌شود. با این حال، نخ‌های تک‌رشته‌ای تمایل به بازگشت به حالت اولیه خود دارند (به عبارتی حافظه‌دار هستند)، که ممکن است گره‌زدن آن‌ها را دشوارتر کند و نیاز به تعداد بیشتری حلقه برای ایجاد گره‌ای پایدار داشته باشد. از جمله نمونه‌های رایج این نوع نخ بخیه می‌توان به نایلون و پلی‌پروپیلن اشاره کرد.
چندرشته‌ای
نخ‌های بخیه چندرشته‌ای از چندین رشته تابیده شده یا بافته شده تشکیل می‌شوند که انعطاف‌پذیری بالاتر و امنیت گره بیشتری را فراهم می‌کنند. این ویژگی‌ها کار با نخ بخیه را برای جراح آسان‌تر کرده و گره‌های پایدارتر و قابل اعتمادتری ایجاد می‌کند. با این حال، ساختار بافته‌شده این نخ‌ها ممکن است اصطکاک بیشتری با بافت ایجاد کرده و مایعات بافتی بیشتری جذب کنند که می‌تواند خطر عفونت را افزایش دهد. از جمله نمونه‌های رایج نخ‌های بخیه چندرشته‌ای می‌توان به نخ سیلک اشاره کرد.
این نخ‌ها معمولا از پروتئین طبیعی سیلک ساخته شده‌اند و به دلیل ساختار بافته‌شده، انعطاف‌پذیری و امنیت گره بالایی دارند. با این حال، به دلیل جذب مایعات بافتی بیشتر و احتمال تحریک بافت، ممکن است در برخی شرایط خطر عفونت را افزایش دهند. همچنین، نخ‌های پلی‌استر با ساختار بافته‌شده نیز در این دسته قرار می‌گیرند و ویژگی‌های مشابهی دارند.
شبه‌رشته‌ای
نخ‌های شبه‌رشته‌ای، نوعی نخ چندرشته‌ای پیشرفته هستند که با پوشش‌هایی مانند سیلیکون یا واکس پوشانده شده‌اند تا ویژگی‌های مشابه نخ‌های تک‌رشته‌ای را ارائه دهند. این پوشش‌ها باعث کاهش اصطکاک و سهولت عبور نخ از بافت می‌شوند، در حالی که امنیت گره‌زدن بالا را حفظ می‌کنند. علاوه بر این، امکان افزودن پوشش‌های ضدباکتریایی مانند نانوذرات اکسید روی یا نقره وجود دارد که می‌تواند خطر عفونت را کاهش دهد. با این حال، نخ‌های شبه‌رشته‌ای هنوز در مراحل اولیه توسعه هستند و به طور گسترده در کاربردهای بالینی استفاده نمی‌شوند. تحقیقات بیشتری برای ارزیابی اثربخشی، ایمنی و کاربردهای بالینی این نخ‌ها در حال انجام است.
شرکت نخ جراحان طب سینا، علاوه بر تولید محصولات خود تحت برند NTS، به‌عنوان نماینده انحصاری شرکت بلژیکی SMI فعالیت می‌کند. این همکاری به شرکت این امکان را می‌دهد که انواع نخ‌های بخیه (قابل جذب و غیرقابل جذب، تک‌رشته‌ای و چندرشته‌ای) را با تنوع کافی و کیفیت بالا در اختیار جراحان کشور قرار دهد. بدین ترتیب، جراحان می‌توانند متناسب با نوع بافت، محل جراحی، و نیازهای تخصصی خود، مناسب‌ترین نخ را از ترمیم سریع در بافت‌های نرم گرفته تا پشتیبانی بلندمدت در جراحی‌های پیچیده‌تر، همه در دسترس هستند، انتخاب کنند.
